انواع مرخصي در قانون كار كه به كارگران تعلق مي گيرد:
الف) مرخصي استحقاقي
مرخصي استحقاقي كارگران كه سالانه محاسبه شده و بر حسب نوع كار مدت استفاده متفاوت است:
1-مرخصي استحقاقي سالانه كارگران عادي كه يك ماه است با احتساب جمعه ها 26 روز (ماده 64 قانون كار)
2-مرخصي استحقاقي سالانه كارگران عادي كارهاي سخت و زيان آور كه پنج هفته است و با احتساب جمعه ها 30 روز است (ماده 65 قانون كار)
3-مرخصي ساعتي كه كمتر از يك روز بوده و جمع ساعات آن از ميزان مرخصي متعلقه كسر مي شود (ماده 70 قانون كار)
بدين ترتيب كه در كار هاي عادي يا جمع 8 ساعت مرخصي ساعتي و در كارهاي سخت و زيان آور با جمع 6 ساعت آن يك روز از مرخصي مقرر كسر خواهد شد بديهي است اين مرخصي جزيي از مرخصي هاي مندرج در بند هاي 1و2 محسوب مي گردد
در رابطه با انواع مرخصي در قانون كار مندرج در بندهاي 1و2 اشاره شده لازم به ذكر است:
اولا:به جز جمعه،چنانچه ساير تعطيلات رسمي در بين ايام مرخصي استحقاقي كارگران قرار گيرد،روز تعطيل مزبور جز ايام مرخصي محاسبه نخواهد شد(ماهد 64 قانون كار)
ثانيا:چنانچه كارگر از اين نوع مرخصي استفاده نكند صرفا 9 روز آن در يكسال قابل ذخيره شده استو مابقي آن قابل استفاده يا قابل به پول نخواهد بود و چنين تاسيسي به اين منظور ايجاد شده كه كارگر ترغيب شود از مرخصي مزبور استفاده و به امور شخصي و خانوادگي پرداخته و قواي جسمي و روحي او تجديد شود.
مرخصي هاي ذخيره كارگر در پايان قرارداد كار قابل تبديل به پول بوده و وجه مزبور به او و در صورت فوت به وراث وي پرداخت مي شود(مواد66و71 قانون كار)
ب)مرخصي بدون حقوق
1- مرخصي بدون حقوق كارگر تا دوسال مجاز است (ماده 16قانون كار)
2-چنانچه مرخصي بدون حقوق كارگر به منظور تحصيل باشد،مرخصي تحصيلي ناميده شده و تا دو سال ديگر يعني جمعا 4 سال قابل تمديد است (ماده 16 قانون كار)
3-مرخصي به منظور ادا حج واجب به مدت يكماه فقط براي يك نوبت (ماده 67 قانون كار) البته به جاي استفاده از مرخصي بدون حقوق چنانچه كارگر مرخصي استحقاقي طلبكار باشد و بخواهد از آن استفاده كند مجاز است
ج)مرخصي استعلاجي،بارداري،زايمان و شيردهي
1- مرخصي استعلاجي:هر گونه بيماري كارگر اعم از اينكه بيماري عادي،ناشي از كار و يا بيماري ناشي از حوادث كار باشد مستوجب استفاده كارگر از مرخصي استعلاجي مي باشد؛در برخي از كشورها سقف زماني براي مدت مرخصي استعلاجي پيش بيني شده است،ليكن در كشور ما محدوده خاصي ندارد و مي تواند تا سلامتي و اعاده به كار كارگر با معرفي نامه سازمان تامين اجتماعي،از كار افتادگي او به تشخيص كميسيون هاي پزشكي پيش بيني شده در قانون تامين اجتماعي و يا بازنشستگي بيمه شده ادامه يابد.
2-مرخصي بارداري و زايمان و شيردهي،ماده 76 قانون كار ميزان مرخصي بارداري و زايمان كارگران زن را 90 روز اعلام داشته كه در مورد زايمان توام 14 روز به مدت آن اضافه مي شود،حكم مزبور به موجب مقررات جديد تغييراتي نموده كه عبارت است از:
اولا: كليه امتيازاتي كه بر اساس تعداد فرزندان يا عائله پيش بيني وضع شده اند در مورد فرزند چهارم و بعد از آن قابل اعمال و محاسبه نخواهد بود (ماده 1 قانون تنظيم خانواده و جمعيت مصوب 26/2/1372 مجلس شوراي اسلامي)
ثانيا: ميزان اين مرخصي براي مادران شيرده كه وضع حمل دوقلو داشته اند به پنج ماه و براي زايمان هاي سه قلو و بيشتر با استفاده از حقوق و فوق العاده هاي مربوط افزايش يافته است(تبصره 3 الحاقي به ماده 3 قانون ترويج تغذيه با شير مادر و حمايت از مادران در دوران شيردهي-مصوب 22/12/1380 مجلس شوراي اسلامي)
رابعا:كارگران زن كه پس از اتمام مرخصي زايمان،مجددا شروع به كارنمايند در صورت ادامه شيردهي به فرزندانشان مي توانند حداكثر تا 20 ماهگي كودك روزانه يك ساعت از مرخصي استفاده نمايند.
د) مرخصي مربوط به وقايع زندگي
به موجب ماده 73 قانون كار ،كليه كارگران در موارد ذيل حق برخورداري از سه روز مرخصي با استفاده از مزد را دارند:
1-ازدواج دائم
2-فوت همسر،پدر،مادر،فرزندان
ذكر اين نكته ضرورت دارد كه جز در موارد انواع مرخصي در قانون كار و فوت اقارب مذكور،نسبت به ساير مرخصي ها توافق بين كارگر و كارفرما در زمان استفاده از مرخصي ضرورت دارد و در مواردي كه كارفرما از اعطاي مرخصي امتناع نمايد،كارگر مي تواند بدوا در شوراي اسلامي كار موضوع را مطرح و در صورت عدم حصول توافق و سازش فدر مراجعه به مراجع حل اختلاف مطابق نظر آن مراجع در نحوه استفاده از مرخصي متابعت نمايد.
